Dunce cap

Een collega vertelde mij laatst over haar (basis)schooltijd in Ierland die op mij nogal Spartaans overkwam. De lijfstraffen bijvoorbeeld, of haar verhaal over de dunce cap. Leerlingen moesten een behoorlijk lange tijd voor straf in de hoek staan, getooid met een hoge puntmuts waarop een grote letter "D" prijkte. Dit was dan opzettelijk bedoeld om deze leerling belachelijk te maken en te vernederen voor de klasgenoten. Het werd niet alleen gebruikt als je iets ondeugends had uitgehaald, maar ook als je een slecht cijfer of resultaat had behaald. Er werd dan sterk benadrukt dat je "dom" was. Mijn collega gruwde er nog van.

Zelf kende ik dit gebruik eigenlijk alleen uit oude strips en films. Ik dacht dat de "D" dan wel voor "Dumbo" of zoiets zou staan, maar dat bleek de plank totaal mis te slaan. Het gaat veel verder. Deze "D" komt van Dunce en dat is weer een verbastering van de naam John Duns Scotus. Dat was een theoloog uit de 13 eeuw wiens volgelingen door tegenstanders geringschattend Duns of Dunsmen werden genoemd. Later werd dit zelfs een scheldnaam, toen in de 16e eeuw Engelse protestanten en katholieken tegenover elkaar kwamen te staan. De Duns waren hardnekkig tegen de nieuwe leer.

De benaming Duns en later Dunce raakte in de loop van de tijd meer en meer met domheid, stupiditeit en onkunde verweven. En uiteindelijk werden "domme" scholieren gedwongen de puntmuts te dragen. Naar verluidt zou John Duns Scotus zijn leerlingen een dergelijke muts hebben aanbevolen om hun concentratie te verbeteren en hun denkvermogen te scherpen. Maar misschien is dat kwaadsprekerij van zijn tegenstanders. De dunce cap wordt overigens voor het eerst genoemd in een boek van Charles Dickens, The Old Curiosity Shop, uit 1840.

Op de school van mijn Ierse collega werden zelfs drie formaten dunce cap gehanteerd, in oplopende gradatie van Domheid. Overigens vind ik het wel opmerkelijk dat op deze toch streng-katholieke school op deze manier indirect een belangrijke katholieke theoloog en filosoof werd bespot. Het zal wel onwetendheid geweest zijn. John Duns Scotus werd in 1991 zaligverklaard.