Tosca Niterink: De vergeetclub

Veel mensen zullen Tosca Niterink (1960) nog wel kennen als de helft van het duo Theo & Thea, een kinderprogramma met een hoog gehalte aan meligheid en absurde situaties. En dat zijn nu ook precies de belangrijkste ingrediënten van haar boek De vergeetclub (2013), al zou je daar nog 'aandoenlijkheid' aan kunnen toevoegen. In een aantal korte hoofdstukken beschrijft Niterink op nuchtere maar opgewekte toon het leven van een groep dementerende bejaarden, waaronder haar moeder. Dat levert veel komische dialogen en situatieschetsen op, al blijft de ondertoon wat ongemakkelijk. Want hoe luchtig beschreven ook, de situatie is natuurlijk uiterst triest en vooral uitzichtloos. Dat is het meest duidelijk en schrijnend het geval bij de bewoners die net in het zorgcentrum gearriveerd zijn en zich nog enigszins bewust zijn van hun nieuwe situatie.

Toch is De vergeetclub vooral een grappig boek en een goede tegenhanger van al het loodzware materiaal dat al rond dit thema verschenen is. Voor veel mensen zal het herkenbaar zijn, statistisch gezien krijgt iedereen vroeger of later met dementie of een dementerende te maken.

Dat de verhalen gebaseerd zijn op Tosca Niterinks columns in NRC is wel een nadeel. Losse columns (en verhalen) zijn leuk, maar je moet ze niet achter elkaar lezen. Halverwege het toch al dunne boekje weet je het allemaal wel, het is voornamelijk veel van het zelfde. Daarbij gaat de opgewekte toon je op den duur toch wel tegenstaan. Niterink wil teveel relativeren en benadrukken hoe 'gelukkig' dementerenden naar haar mening toch nog kunnen zijn. Misschien wel om vooral zichzelf te verzoenen met de moeilijke situatie?

Er is een hoorspelbewerking van het boekje in voorbereiding.

Wespen op de appeltaart (Spinvis).

Tin is in!

Het Nationaal Tinnen Figuren Museum (NTFM) in Ommen staat al enige tijd hoog genoteerd op mijn must see lijstje. Het is er tot nu toe nog niet van gekomen omdat het voor ons toch wat uit de route ligt.

Tinnen figuurtjes zijn weer helemaal in, sterker nog: ze zijn nooit "uit" geweest. De miniaturen die gebruikt worden in tabletop oorlogsspellen, zoals bijvoorbeeld het populaire Warhammer, zijn ook vaak vervaardigd uit een tin-legering.

Atelier Josine Vingerling bracht vorige week een prachtige serie zogenaamde micro minis uit. De vier tinnen paardjes (schaal 1:50) zijn slechts 4 cm hoog! Voor de liefhebbers zijn er ook nog drie verschillende paardenspeldjes in tin verkrijgbaar. Je vindt het allemaal hier.

Van het pad af

Nog een vondst van zolder. Een instructiekaartje uit de Koude Oorlog.
Nederlandse dienstplichtigen kregen het uitgereikt in de jaren zeventig en tachtig voor het geval zij een zogenaamd "Soxmis-voertuig" zouden signaleren. Soxmis staat voor "Soviet Exchange Mission".

Duitsland was destijds nog verdeeld in een oostelijk en een westelijk deel. De Sovjetmissie in West-Duitsland had toestemming om in een bepaald gebied op bepaalde wegen te rijden, maar week daar in de praktijk veelvuldig van af om inlichtingen te vergaren over militaire objecten en oefeningen. Spionage dus. Deze voertuigen waren onopvallend en niet militair, maar wel voorzien van een speciaal kenteken.

Het was een overzichtelijke tijd, toen.

Leonard Cohen 80

Vrijdag nog een spiksplinternieuw album en vandaag 80 jaar jong!

Wij heffen het glas op Leonard Cohen. Whisky, voor deze gelegenheid.

De slang uitlaten

Kaa was voor het eerst buiten en had in het grasveldje een gouden middag. Althans, dat neem ik aan. Ik vind zo'n slang toch moeilijk te peilen. In ieder geval had ze een bombardement aan indrukken, geuren en sensaties. Erg leuk om dit mee te maken!

Benzinebonnen 1973

Deze benzinebonnen vond ik laatst op zolder. Ze zijn uit 1973, ik heb ze toen gekregen van een tante. In dat jaar speelde de oliecrisis. Een aantal landen, waaronder Nederland, werd geboycot door Arabische landen wegens steun aan Israel. Benzine werd gerantsoeneerd door middel van distributiebonnen. Ik herinner me hoe mensen ineens allerlei artikelen gingen hamsteren, waarvan vermoed werd dat die schaars zouden worden. Vuilniszakken bijvoorbeeld.

Een andere maatregel waren de autoloze zondagen. Een bizar gezicht,  zo'n uitgestorven snelweg. En een uitdaging voor ons als kinderen, iedereen kent de foto's wel. Zelf heb ik er niet op gespeeld destijds. Ik hield niet van rolschaatsen en ik ben opgegroeid in een plaats waar buiten spelen op zondag als een frivole lichtzinnigheid werd beschouwd. Dus per saldo heb ik er zelf niet zoveel aan gehad.

My boat is my castle

Gezien in Valkenburg (Zuid-Holland), onderweg naar Leiden.
Deze schipper heeft van zijn boot een kasteel gemaakt, compleet met torentjes en kantelen. Geen omgebouwde woonboot, maar een echt varende schuit.

Dit filmpje vond ik later op YouTube.

Kan zó in Joris' Showroom!

Judith Schalansky: De lessen van mevrouw Lohmark

Een berichtje laatst in de krant: ontslag voor onmachtige leraar die een klierende puber bij de lurven pakt. Dát zal Inge Lohmark niet snel gebeuren, zij houdt haar leerlingen uiterst kort. Deze hoofdpersoon van de tragikomische roman  De lessen van mevrouw Lohmark (2011), van de Duitse auteur en kunstenaar Judith Schalansky (1980), is een wat oudere lerares biologie (en gymnastiek) op een middelbare school in een klein stadje in voormalig Oost-Duitsland. De school krijgt steeds minder leerlingen omdat de bewoners wegtrekken uit deze afgelegen streek. Het is er een aflopende zaak.

Lohmark is een kille tante die flink wat afstand houdt tot haar leerlingen, die zij consequent met U aanspreekt. Levensvreugde of plezier in haar werk spat nu niet bepaald van haar af. Na jaren en jaren in het onderwijs heeft ze het allemaal wel gezien. Elke nieuwe lichting leerlingen vindt ze uiterst voorspelbaar, een herhaling, een kopie van alle voorgaande.

Haar leerlingen doorgrondt ze tot op het bot. Wij volgen Lohmarks gedachtengang, een aaneenschakeling van negativiteit en cynisch commentaar. Ik heb erg veel moeten gniffelen om al dat venijn, zeker in de eerste helft van het boek. De karakterschetsen van de leerlingen, maar ook de observaties van de collega-docenten zijn treffend. Op een bepaalde manier is Inge Lohmark ook wel een herkenbare figuur. We hebben waarschijnlijk allemaal wel een herinnering aan zo'n uitgebluste, maar autoritaire leraar (Duits).

In de loop der jaren heeft ze voor zichzelf een overzichtelijke en veilige wereld gecreëerd, alles en iedereen geordend volgens biologische wetten. Dit starre systeem geeft haar een schijn van zekerheid: het leven is een voortdurende biologische strijd, ook wat betreft de leerlingen. 'De sterken blijven over', zei een oud-leraar van mij ook altijd al. Grappig detail is dat de school het Darwincollege heet. Aanpassen is Lohmarks motto, terwijl ze zelf tot geen enkele aanpassing in staat is. Haar grote afkeer van nieuwigheden en veranderingen staat haaks op het belangrijkste biologische principe: evolutie.

Toch roept Inge Lohmark geen afkeer bij me op, eerder medelijden. Haar grauwe leven, al die starheid. Ze lijkt niet in staat tot enige sympathie, ook niet in haar privéleven. Het huwelijk met haar man Wolfgang (een struisvogelboer!) stelt niet zo veel meer voor en het contact met haar enige dochter die in Amerika woont is "na omstandigheden" minimaal. Alleen plotselinge en onverklaarbare gevoelens voor een bepaalde leerlinge brengen haar wereldbeeld nog enigszins in beroering.

Een uitstekende roman, met veel biologieweetjes. Leuk verzorgde uitgave, compleet met leeslint en illustraties door Schalansky zelf.

Schubben scrubben

Kaa heeft last van jeuk en dat is heel lastig als je geen pootjes hebt. Bloedmijten zijn een bekend probleem voor veel terrariumhouders. Er is al van alles geprobeerd, helaas zonder blijvend resultaat.

Om het voor Kaa ook een beetje draaglijk te houden gaat ze regelmatig in een lauwwarm badje en wordt dan zachtjes gescrubt met een tandenborstel. Zo worden de bloedmijten tussen haar schubben verwijderd. Meestal ligt ze daarbij heel stil in het badje, met de kop op de rand, maar soms gaat ze nieuwsgierig op onderzoek uit.

Bajonet en boeket

Mijn opa was van 1898. Hij is in 1983 overleden. Op dagen als vandaag mis ik hem, ik had hem nog van alles willen vragen. Over deze foto uit 1918 bijvoorbeeld. Mijn opa is de derde van rechts, hij is dan 20 jaar.

Een 'interessante' tijd, de Eerste Wereldoorlog, in het neutrale Nederland is het leger gemobiliseerd. Mijn opa's lichting (1918) is vervroegd 'ingelijfd' in oktober 1917. Als visser vond hij dat absoluut niet erg, want op zee was het vanwege de Duitse en Engelse mijnen niet bepaald veilig. Veel van zijn collega's zijn omgekomen.

Hij kwam terecht bij het 4e Regiment Infanterie dat was gelegerd in en om Leiden, voor hem als Katwijker bijna een thuiswedstrijd dus. De diverse bataljons van dit onderdeel waren afwisselend ook wel in Katwijk, Haarlem en Bussum gelegerd. Daar is ook deze foto genomen, een poststempel aan de achterkant vermeld: Bussum, 31-V-18. Het is een geruststellende kaart aan zijn ouders. Hij is in goede gezondheid en informeert of z'n moeder nog wat mee kan geven aan een dienstkameraad.

Hoe zal dat geweest zijn, dienstplichtig in juist die tijd? Dát had ik willen vragen. Ik ken de sfeertekeningen uit de boeken van A.M. de Jong (Frank van Wezels roemruchte jaren, 1928) en Johan Fabricius (Het meisje met de blauw hoed, 1927), maar die hebben iets kluchtigs en klopt dat wel met de werkelijkheid?

En wat voor uitrusting kregen ze uitgereikt? Gelukkig heb ik ook z'n militair zakboekje, daarin staat de hele lijst. Veel artikelen zijn inmiddels behoorlijk antiek: beenwindsels, kepi, een broodzak en een ransel. Het was nog zaak om goed op die spullen te letten, de groot-verlofgangers werden hier bij vertrek nog eens uitdrukkelijk op gewezen "ten einde vernieling door mot, muizen, ratten en anderszins te voorkomen". En anders kon je mooi betalen natuurlijk. Hoewel m'n opa kennelijk nog geluk heeft gehad. Ik vond een berichtje uit 1938 (!) met een ontheffing van betaling van 1 gulden 85 en een halve cent, wegens zoekmaken/verwaarlozen van Rijksgoederen.

De foto vind ik prachtig, ik kan er lang naar kijken. Iedereen die erop staat is nu overleden, dat mag ik toch wel aannemen. Veel mannen ogen erg jong, jongens nog eigenlijk.

Wat een enorme bajonetten zitten er op die geweren, dat was uitkijken geblazen natuurlijk. Op de voorgrond ligt een van de soldaten wel erg trots te pronken met zijn wapen. Dat is van alle tijden. Dat vinden jongens leuk. Daarachter zit juist weer iemand met een enorm boeket, wat zal daar de bedoeling van zijn geweest?

Ronduit sympathiek oogt de pijproker op de achterste rij, vierde van links. Een hand op de schouder van zijn kameraad. Het zal een zonnige voorjaarsdag zijn geweest en iedereen kijkt tevreden. De oorlog is elders.

Moeder De Gans

Vandaag voelde ik mij net Moeder De Gans in Fabeltjesland. Fietsend door de duinen werd ik eerst geconfronteerd met een grote kraai en dito konijn, naast elkaar mijmerend in de zon. Iets verderop zag ik een vos, aandachtig rekkend naar een luid schetterende ekster bovenop een hekje. Het is duidelijk waar La Fontaine zijn inspiratie vandaan haalde. Het vosje kwam ik op de terugweg nog een keer tegen. Kauwend op een broodkorst bij de picknickbank en schaamteloos schooiend bij het passerend publiek.