Berchtesgaden

Berchtesgaden ligt op de grens van Duitsland en Oostenrijk, vlakbij Salzburg. Het is een groot gebied, een nationaal park, maar de meeste mensen zullen het toch vooral kennen als de privéverblijfplaats van Hitler en andere nazikopstukken in de dertiger en veertiger jaren van de vorige eeuw. Op de hoge Obersalzberg bouwden zij hun huizen, die onderling verbonden waren door ondergrondse gangen en bunkers.

Zelf "kende" ik deze omgeving van de roman Siegfried van Harry Mulisch en de reisverhalen van Bob den Uyl die mijn nieuwsgierigheid hadden gewekt, maar ik had eigenlijk geen idee wat ik hier nu precies kon verwachten of bezichtigen. Het hele gebied is enorm "Oostenrijks" wat betreft sfeer en natuur, maar het is hier toch echt Duitsland, een uithoek van Beieren omringd door Oostenrijk.

Het Documentatiecentrum.

Propaganda en confronterende foto's.

In het Documentatiecentrum op de Obersalzberg wordt uitputtend de geschiedenis van deze beladen plek verteld en verder van de hele nationaalsocialistische periode, met veel nadruk op de verschrikkingen, massamoord en terreur. Bij het inrichten van de expositie heeft men duidelijk de schijn willen vermijden een soort bedevaartsplaats te zijn voor dubieuze types.

Voorbeelden van propaganda.

Ingang van de bunker.

Via het Documentatiecentrum kom je in het gangencomplex. Een deel daarvan is te bezichtigen. Zoals te verwachten in een bunker is het er vochtig en grauw, op veel plaatsen zijn de muren bezaaid met kogelgaten. Een behoorlijk naargeestige plek en wat een verschil met de prachtige en weidse natuur boven ons hoofd!

In de gangen.

Archief van Martin Bormann.

In deze ruimte werd een expositie over Anne Frank ingericht.

De parkeerplaats iets verderop (en weer buiten) biedt een heel andere sfeer. Weg is de ingetogen stemming van het Documentatiecentrum. Hoempablaasmuziek uit de luidsprekers en een restaurant met een enorm panoramaraam. Serveersters in dirndljurken lopen af en aan. Maar de inhoud van de souvenirwinkels hier slaat alles. Naast de gebruikelijke toeristenmeuk zie ik er lederhosen in twee maten (kurz und lang), miniatuurtjes van het Adelaarsnest en enorme bierpullen met deksel en in grote letters Berchtesgaden. Gemengde gevoelens bij dit alles.

Toeristeninformatie.

Als je wilt kun je van hieruit nog het hogergelegen Kehlsteinhaus bezoeken. Een wandeling daar naar toe kost je vier uur (twee maal), maar er gaat ook een bus de berg op. Soms zelfs 5 tegelijk, afgeladen met Duitsers, Amerikanen en Japanners. (Dus niet een sporadisch pendelbusje voor zes personen, zoals ik in mijn grote naïviteit dacht.) De busrit (15 euro) brengt je in 20 minuten langs enge afgronden naar boven. Behalve het restaurant en het mooie uitzicht is daar niets te beleven.

Een merkwaardige excursie, die Obersalzberg. Alsof je de toren van Saruman bezoekt, of zoiets. Een kwalijke, maar interessante plek. En als je niets van het onzalige verleden zou weten, is het natuurlijk gewoon een prachtige locatie in de Beierse Alpen. En wat zijn hier 12 foute jaren in het licht van de eeuwige bergen?

Uitzicht vanaf de Obersalzberg op een regenachtige dag.

De geschiedenis in het kort

Berchtesgaden was (en is) een klein oud stadje met een paar duizend inwoners, maar werd tijdens de tweede wereldoorlog een belangrijke plaats in Duitsland, de tweede regeringszetel zelfs, toen Adolf Hitler en andere hoge nazi's zich vestigden op de Obersalzberg. Al na zijn eerste bezoek in 1923 wilde Hitler hier wonen, in 1928 kocht hij een huis dat hij in de loop der jaren tot een gigantisch complex liet verbouwen. Bekend zijn de filmpjes, gemaakt door Eva Braun, van Hitler met zijn herdershond op het terras. Het Berghof telde uiteindelijk dertig kamers en stond via een tunnelstelsel in verbinding met de huizen van Goering en Bormann. Er kwamen verdedigingswerken en luchtafweergeschut op de berg en een volledig zelfvoorzienend complex met kazerne, theater, ziekenhuis en zelfs een modelboerderij.

Het Berghof met het bekende terras en panoramaraam.

De bergboeren en de bewoners van de Obersalzberg moesten vertrekken, ze werden onteigend of geconfronteerd met dwangverkoop. Hierbij werd geen enkel middel geschuwd. De naaste buurman van Hitler werd in 1933 drie weken naar Dachau gestuurd tot hij toegaf.

Foto's uit een privé-album.

Een brief van Hitler uit 1933.

Hoger op de berg, op 1834 meter, werd het Kehlsteinhaus (beter bekend als het Adelaarsnest) gebouwd.  Een enorm project waaraan door een paar duizend arbeiders dag en nacht is gewerkt. Dit "theehuis" werd Hitler als cadeau voor zijn vijftigste verjaardag (1939) aangeboden, maar omdat hij last had van hoogtevrees, claustrofobie en de ijle lucht heeft Hitler het slechts een paar keer bezocht. Hij vond ook het risico van een aanslag te groot.

In de loop van de oorlog nam de kans op luchtbombardementen toe, daarom werd er vanaf 1943 gewerkt aan een soort ondergrondse vesting, ongeveer tachtig ruimten verbonden door vijf kilometer aan gangen. Na juli 1944 kwam Hitler niet meer op de Obersalzberg.

Een inscriptie in een van de gangen.

Eind april 1945 werden de gebouwen op de Obersalzberg zwaar gebombardeerd door de geallieerden. Slechts enkelen bleven bewaard: de modelboerderij, het huis van Albert Speer en het Kehlsteinhaus. Hitlers Berghof was een ruïne. Na de oorlog werd het gebied door de Amerikanen opgeschoond en kwam er een luxe hotel voor hoge officieren. In 1952 werden alle resterende ruïnes van de Obersalzberg verwijderd. Ook het Kehlsteinhaus stond op nominatie om opgeblazen te worden, maar werd uiteindelijk toch een restaurant. Pas in 1997 werd het hele gebied op de Obersalzberg vrijgegeven.