Mark Kurlansky: Zout; Een wereldgeschiedenis

Deze prachtige 'steen' komt uit Salzburg, een kadootje van onze lieve (schoon)ouders. Het lijkt kwarts, het lijkt zeepsteen, maar het is zout (salz). Er verschijnen regelmatig witte zoutkristallen aan de buitenkant.

De Amerikaanse schrijver en journalist Mark Kurlansky (1948) heeft er ook een, maar dan gekocht in Spaans Catalonië. Zijn 'toversteen' inspireerde hem tot het schrijven van Zout; Een wereldgeschiedenis (2002).

Zout, dat lijkt een buitengewoon saai onderwerp, maar niets is minder waar. In meer dan 400 pagina's laat Kurlansky zien wat een belangrijke rol dit mineraal heeft gespeeld in 5000 jaar wereldgeschiedenis.

Het was en is onmisbaar voor mens en dier, veel nederzettingen en wegen zijn ontstaan bij plaatsen waar zout werd gewonnen. Zout betekende macht, het gaf aanleiding tot revoluties en oorlogen. Het was een betaalmiddel (salaris en soldij komen van sal = zout) en het had vaak een belangrijke symbolische en rituele waarde. Tegenwoordig is de grote betekenis van zout als conserveermiddel wat op de achtergrond geraakt door de uitvinding van vriesmachines (1922).

Het boek staat bomvol kleine en grote geschiedenissen, anekdotes en weetjes. Misschien wel iets te veel zelfs. Dat is mijn enige puntje van kritiek op dit verder fijne boek: er zijn teveel details, Kurlansky is te grondig. Het is daarom verstandig het boek niet achter elkaar uit te lezen, maar nu en dan een leespauze in te lassen. Verder niets dan lof.

Beware the rhino

Vanaf 2011 wordt in Melbourne (Australië) campagne gevoerd om voetgangers te waarschuwen voor het gevaar van aanstormende trams ("zo zwaar als 30 neushoorns"). Mijn collega zag deze posters overal in de stad hangen tijdens haar rondreis in 2012. De afbeelding lijkt inderdaad op mijn rollerskating rhino.

(Met dank aan Cindy voor de tip.)

Balg

In zaal Live Science van Naturalis worden regelmatig dieren geprepareerd. Bezoekers van het museum zijn daarbij van harte welkom. De deskundige preparateurs geven graag uitleg en beantwoorden vragen van het publiek. De meeste dieren worden daarna als balg bewaard in de toren van Naturalis. Hier prepareert Becky Desjardins een buizerd (verkeersslachtoffer).

Deze twee korte filmpjes geven je een indruk van zo'n sessie:

Rollerskating rhino

Achter de schermen bij Naturalis kom je de raarste dingen tegen.

Per Olov Enquist: Het bezoek van de lijfarts

Nog op de valreep van 2014 las ik een van de mooiste boeken van mijn jaarlijstje: Het bezoek van de lijfarts (1999) van de Zweedse schrijver Per Olov Enquist (1934). Deze bestseller werd al in 2001 in het Nederlands vertaald, maar ik moet bekennen dat ik er nog niet eerder van gehoord had. Het voordeel van deze literaire blackout was dat ik geheel onbevangen en blanco aan dit bijzondere boek kon beginnen. Het riep al snel een reeks emoties en indrukken bij mij op, erg goed.

Het is een historische roman gebaseerd op feiten, een "non-fiction novel", over een nogal pijnlijke periode (1768-1772) in de geschiedenis van Denemarken. De jonge, waanzinnige koning Christian VII is er op dat moment de officiële alleenheerser, maar in werkelijkheid heeft een kliek aan het hof de touwtjes strak in handen. Zij manipuleren de koning, die de wereld als een toneelstuk beleeft, al vanaf zijn jeugd en maken gebruik van zijn geestesziekte. Uiteraard is het  sterk in hun belang dat deze situatie zo blijft. Christian is uitgehuwelijkt aan de nog jongere Caroline Mathilde, een zusje van de Engelse koning. Zij wordt enorm geminacht aan het Deense hof en is alleen binnengehaald om een erfopvolger voort te brengen.

Dan wordt de Duitser Johann Friedrich Struensee aangesteld  als lijfarts van de koning. Struensee, die zich laat inspireren en leiden door de ideeën van de Verlichting, maakt gebruik van (in de woorden van Voltaire) "de kier die soms onverwacht in de geschiedenis ontstaat" en krijgt zoveel invloed op Christian dat hij uiteindelijk de macht in handen heeft. In relatief korte tijd vaardigt hij 632 decreten uit, wat grote en ingrijpende veranderingen met zich meebrengt in de Deense maatschappij en aan het hof. In feite is het een soort revolutie. Zo noemt schrijver Enquist het zelf ook: de Deense revolutie, als voorloper van de Franse revolutie.

Zoals te verwachten maakt Struensee hiermee nauwelijks vrienden aan het hof. Daarnaast heeft hij ook nog eens een bijna openlijke verhouding met de koningin, zij hebben zelfs een kind. Uiteindelijk barst de bom en volgt er een soort contrarevolutie. De hofkliek herpakt de macht en Struensee wordt gruwelijk ter dood gebracht. Dit voorspelbare einde, deze spanning hangt voortdurend over het hele boek heen. Het is somber, dreigend, tragisch en vooral onvermijdelijk.

De voltooid verleden tijd waarin het verhaal geschreven is schept nogal wat afstand tot de personages. Toch is het niet moeilijk met hen mee te leven en mee te voelen. Ik voelde wel begrip, maar geen sympathie, zelfs niet voor de "good guys". Hoe weldenkend & verlicht de handelingen en motieven van Struensee ook mogen zijn, hij blijft toch een soort opportunist. Maar wel een die kennelijk blind zijn noodlottig en onvermijdelijk einde tegemoet hobbelt.

Inflatie

Dit is een biljet van maar liefst 20.000 D-Mark. Maar het kan nog veel sterker, er zijn bijvoorbeeld ook biljetten van 1 miljoen Mark, 50 miljoen Mark, en zelfs 200 miljard Mark! In 1922-1923 was er in Duitsland sprake van hyperinflatie.

Deze week zal de Europese Centrale Bank de geldpers eens flink laten draaien. Misschien wel een biljoen euro, dat is een miljoen keer een miljoen. ECB-president Mario Draghi wil hiermee de inflatie aanwakkeren om zo de economie te stimuleren. Nederland en Duitsland vinden dit geen goed plan, maar wij zijn kennelijk financieel geheel overgeleverd aan deze Italiaanse meneer.

Hieronder de achterkant van hetzelfde biljet van 20.000 Mark. Het geld was op een gegeven moment zo weinig waard dat het kennelijk als kladpapier gebruikt werd. Deze ondernemer uit Scheveningen heeft er begin jaren twintig het menukaartje van zijn cafetaria op laten afdrukken.

Wandering albatross

In mei vorig jaar maakte kunstenaar Roos Holleman in zaal Live Science van Naturalis een prachtige tekening van de grootste zeevogel ter wereld: de grote albatros (wandering albatross). Het was erg interessant om Holleman gedurende een weekend aan dit project te zien werken en er was een leuke interactie met de bezoekers van Naturalis.

Ik heb er hier al eerder aandacht aan besteed.

De totstandkoming van de tekening werd vastgelegd in duizenden foto's die gebruikt zijn om een time-lapse te maken, die weer onderdeel is van de videoclip Wandering Albatross van de Deense band Dans & Laer.

De tekstfragmenten die in dit nummer zo indrukkend worden voorgedragen zijn van de schrijver van Moby Dick,  Herman Melville (1819-1891), die een fascinatie had voor de albatros. De volledige tekst vind je hier.

De website van Roos Holleman: hier.

http://www.dansoglaer.dk/

Wrijving in Groningen

bron:  http://www.foksuk.nl/

Afgelopen zondag organiseerde GEA Kring Rijnland (een geologische vereniging) weer een interessante lezing in Naturalis, met als onderwerp de dreiging van geïnduceerde aardbevingen. Spreker was professor Manuel Sintubin van de Universiteit van Leuven. Er was een goede opkomst, want het onderwerp is in Nederland zeer actueel (Groningen!) en Sintubin is in ons taalgebied de autoriteit op het gebied van seismologie. De sympathieke Belg is regelmatig te gast in EenVandaag en levert opiniestukken aan diverse kranten. In de zaal werd flink meegeschreven (pers?) en er werden (kritische) vragen gesteld door andere deskundigen. Ik zag er ook Liesbeth van Tongeren, Tweede Kamerlid voor Groen Links.

In de lezing werd dieper ingegaan op de huidige kennis over hoe aardbevingen mogelijk geïnduceerd (in gang gezet) worden, en hoe deze kennis gebruikt kan worden om de dreiging van dit soort aardbevingen beter te kunnen inschatten bij allerlei menselijke activiteiten in de ondergrond. Want door bijvoorbeeld het onttrekken van grondwater, olie of gas uit diepe reservoirs, verstoort de mens het heersende spanningsveld in de aardkorst. En elke kleine verandering in dit spanningsveld rond de breuken in de aardkorst kan er voor zorgen dat de wrijving het niet meer houdt en de breuk het begeeft. Antropogene aardbevingen zijn het gevolg, ofwel aardbevingen geïnduceerd door de mens.

Zo ontstaat er steeds meer dreiging en risico in gebieden die tot op heden geen aardbevingsgebied waren. Dit is maatschappelijk onaanvaardbaar. De mensen in Groningen bijvoorbeeld hebben er schoon genoeg van. Het motto van deze lezing: 'Knoei niet met de wrijving!' werd dezelfde zondag nog eens krachtig onderstreept door wéér een kleine aardbeving in deze provincie.

Jaren 20 romantiek

Mijn opa was best romantisch. Deze kaarten (ik heb een heel stapeltje) stuurde hij in 1920 aan mijn oma, ze waren toen allebei 22 jaar. Over mijn opa heb ik het hier al eens gehad. Mijn oma woonde met haar zusjes in het weeshuis. Later is ze naar een oom verhuisd. Hoe hebben mijn grootouders elkaar eigenlijk leren kennen? Dat is een van die dingen die ik graag nog had willen vragen.

Mijn opa was visser, en meestal op zee. De tekst op zijn kaarten is kort en bondig. Zakelijk. Hoe lang de reis nog zou duren en hoeveel er besomd (de opbrengst) was. Dat soort dingen. Een enorm contrast met de afbeeldingen op de andere zijde. Die zijn vaak zo romantisch en zoet dat het glazuur van je tanden springt. Waarschijnlijk om de grens der betamelijkheid niet te overschrijden (het is 95 jaar geleden), zijn de kaarten steevast geadresseerd aan de oom. Mijn oma wordt dan in de tweede instantie genoemd, "verders aan......". Heel handig. Toch zal de boodschap wel overgekomen zijn, want ze zijn in 1922 getrouwd.

Late kerstengel

Met enige fantasie lijkt dit misschien een eenvoudig, gestileerd beeldje van een kerstengel, maar het is een nekwervel van een giraffe. Het voorwerp wordt gebruikt in de Doe en Ontdekzaal van Naturalis. Ik vind het bijzonder dat een giraffe, ondanks die lange nek, net zo veel nekwervels heeft als wij, namelijk zeven.

De Wijzen uit het Noorden

Op 27 december, de eerste dag na Kerst dus, zag ik de eerste kerstboom al weer op straat liggen. Een enorm en prachtig groen exemplaar, geen goedkoperd. Wat een verspilling!
In gedachten zag ik een huisvrouw met naaldenfobie de boom krachtig en kordaat de deur uit werken, de tere zenuwen tijdens de feestdagen tot het uiterste beproefd, maar nu op deze vroege ochtend: hopla, wég ermee!

Zelf ben ik geneigd ons kleine boompje tot ver in het nieuwe jaar te laten staan (zie hier), maar veel mensen vinden het rond oud & nieuw wel weer mooi geweest. De officiële datum schijnt 6 januari te zijn, en ook bij onze oma gaat dit volgens een strak protocol. Op deze dag (Driekoningen) wordt de kerstboom afgetuigd en gaat alle kerstdecoratie weer in de doos. Daar zit inmiddels heel wat oude curiosa bij, want oma gaat richting de 100.

Van redelijk recente datum (een paar decennia geleden) zijn deze erg leuke Zweedse kerstfiguurtjes. Op 1 januari waren wij bij oma op bezoek en kon ik ze weer bewonderen op hun vaste plek bovenop het televisietoestel.

Meer kerststal:  hier

Meer oma:  hier

De complete set mét oma op de televisie.

Het kindje ingepakt als een kleine Eskimo.

Andere hoogten

En ik maar denken dat het niet kon: een cover van Wuthering Heights.
De Puppini Sisters bewijzen hier ruimschoots het tegendeel met hun Andrews Sisters-achtige interpretatie van deze klassieker.  Heel origineel!

Meer Wuthering Heights extravaganza vind je  hier.