dinsdag 25 april 2017

Van Schaik/Michel: Het oerboek van de mens


Vorig jaar verscheen Het Oerboek van de mens; De evolutie en de Bijbel, geschreven door de Nederlandse bioloog Carel van Schaik (1953) en de Duitse historicus Kai Michel (1967). In dit boek wordt de bijbel geïnterpreteerd vanuit antropologisch perspectief, wat zeggen deze oeroude verhalen (die voortdurend bewerkt en aangepast zijn) over het gedrag en de aard van mensen? Het biedt een nieuwe visie op de culturele en religieuze ontwikkeling van de mens sinds het begin van de beschaving en dus ook op de huidige maatschappij. Met de 'evolutie' uit de subtitel wordt dus niet de biologische evolutie bedoeld. De schrijvers moedigen ons aan de bijbel eens anders te lezen.

Nu hoop ik niet dat kerkelijk meelevende lezers dit boek op voorhand terzijde zullen leggen, want heus, het is niet alleen interessant voor heidenen. Natuurlijk is er de wat gespannen verhouding tussen religie en wetenschap, maar wel met respect voor de wederzijdse gevoeligheden. Cynisme of sarcasme, zoals zo vaak bij Richard Dawkins het geval is, ontbreekt hier volledig. Ik heb het met veel plezier gelezen en dit boek was in veel opzichten een eyeopener voor me. Via voorouderverering en geesten die goden worden, naar het monotheïsme (de grote vernieuwing binnen de oude religies van het Midden-Oosten) en daarna weer uitbreiding met heiligen, engelen en demonen.

In Het oerboek van de mens wordt een verband gelegd tussen godsdienst en rampspoed. De verhalen in de bijbel geven een diep inzicht hoe de mens probeert om te gaan met de beproevingen van het leven. Religiositeit hoort bij de mens, er is een aangeboren neiging om achter alles het werk van bovennatuurlijke krachten te vermoeden. Rampen die ons overkomen zijn waarschijnlijk een straf van de goden, goden die te vriend gehouden moeten worden met steeds ingewikkelder rituelen.

De grootste fout van de mensheid (volgens het boek) is de uitvinding van de landbouw. Als jager-verzamelaar had de mens een tamelijk overzichtelijk leven, maar door de uitvinding van de landbouw en het vestigen op een vaste plaats kwamen de grote catastrofes, waardoor het leven van de mens veel onzekerder werd. Besmettelijke ziektes, misoogsten, overbevolking, bezit, onderling wantrouwen, oorlog, sociale ongelijkheden en niet te vergeten de ondergeschikte positie van de vrouw.

In het boek wordt de chronologische volgorde van de bijbel aangehouden. Het oerboek van de mens concentreert zich vooral op het oude testament, de eerste vijf bijbelboeken staan dan ook bol van de rampspoed. Er wordt wel enige elementaire bijbelkennis van de lezer verwacht, en de mijne werd hier mooi opgefrist. Wat kreeg ik als jong scholiertje allemaal te verwerken! Een gemiddelde aflevering van Game of Thrones is er niets bij: massamoord, spietsen, intriges, wraak en overspel. Alleen het verhaal van Jozua en de "heuvel van voorhuiden" kende ik niet, voor de rest kwam alles mij bekend voor.

Een aanrader voor gelovigen, ongelovigen en ex-gelovigen.  ★★★★★

Uitgeverij Balans, 2016, 448 blz.