Een berichtje laatst in de krant: ontslag voor onmachtige leraar die een klierende puber bij de lurven pakt. Dát zal Inge Lohmark niet snel gebeuren, zij houdt haar leerlingen uiterst kort. Deze hoofdpersoon van de tragikomische roman De lessen van mevrouw Lohmark (2011), van de Duitse auteur en kunstenaar Judith Schalansky (1980), is een wat oudere lerares biologie (en gymnastiek) op een middelbare school in een klein stadje in voormalig Oost-Duitsland. De school krijgt steeds minder leerlingen omdat de bewoners wegtrekken uit deze afgelegen streek. Het is er een aflopende zaak.
Lohmark is een kille tante die flink wat afstand houdt tot haar leerlingen, die zij consequent met U aanspreekt. Levensvreugde of plezier in haar werk spat nu niet bepaald van haar af. Na jaren en jaren in het onderwijs heeft ze het allemaal wel gezien. Elke nieuwe lichting leerlingen vindt ze uiterst voorspelbaar, een herhaling, een kopie van alle voorgaande.
Haar leerlingen doorgrondt ze tot op het bot. Wij volgen Lohmarks gedachtengang, een aaneenschakeling van negativiteit en cynisch commentaar. Ik heb erg veel moeten gniffelen om al dat venijn, zeker in de eerste helft van het boek. De karakterschetsen van de leerlingen, maar ook de observaties van de collega-docenten zijn treffend. Op een bepaalde manier is Inge Lohmark ook wel een herkenbare figuur. We hebben waarschijnlijk allemaal wel een herinnering aan zo'n uitgebluste, maar autoritaire leraar (Duits).
In de loop der jaren heeft ze voor zichzelf een overzichtelijke en veilige wereld gecreëerd, alles en iedereen geordend volgens biologische wetten. Dit starre systeem geeft haar een schijn van zekerheid: het leven is een voortdurende biologische strijd, ook wat betreft de leerlingen. 'De sterken blijven over', zei een oud-leraar van mij ook altijd al. Grappig detail is dat de school het Darwincollege heet. Aanpassen is Lohmarks motto, terwijl ze zelf tot geen enkele aanpassing in staat is. Haar grote afkeer van nieuwigheden en veranderingen staat haaks op het belangrijkste biologische principe: evolutie.
Toch roept Inge Lohmark geen afkeer bij me op, eerder medelijden. Haar grauwe leven, al die starheid. Ze lijkt niet in staat tot enige sympathie, ook niet in haar privéleven. Het huwelijk met haar man Wolfgang (een struisvogelboer!) stelt niet zo veel meer voor en het contact met haar enige dochter die in Amerika woont is "na omstandigheden" minimaal. Alleen plotselinge en onverklaarbare gevoelens voor een bepaalde leerlinge brengen haar wereldbeeld nog enigszins in beroering.
Een uitstekende roman, met veel biologieweetjes. Leuk verzorgde uitgave, compleet met leeslint en illustraties door Schalansky zelf.